Ο Προσκοπισμός στη Σύγχρονη Κοινωνία

Ομιλία Γενικού Εφόρου
Κατά τον Επίσημο Εορτασμό της Ημέρας Σκέψεως
24 Φεβρουαρίου 2018, Παλιό Λιμάνι Λεμεσού

Όταν ο ιδρυτής του Προσκοπισμού, προχωρούσε να γράψει το βιβλίο «Προσκοπισμός για Παιδιά», το Φθινόπωρο 1907, μετά τις εμπειρίες που αποκόμισε από την πειραματική κατασκήνωση που διοργάνωσε το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου στη νησί Brown Sea, οπωσδήποτε δεν μπορούσε να φανταστεί το μέγεθος της παγκόσμιας απήχησης που αυτό θα είχε. Πως και γιατί όμως σημείωσε μια τέτοια επιτυχία;

Αν κάποιος σήμερα βρισκόταν στη θέση να κάνει κάτι παρόμοιο θα μιλούσαμε για μια τεράστια καινοτομία. Ναι ο Λόρδος Μπέιντεν Πάουελ, ένας πανέξυπνος στρατιωτικός καινοτόμησε. Τι έκανε δηλαδή; Απλά ανταποκρίθηκε στις σύγχρονες ανάγκες της εποχής του.

Διαβάζοντας το βιβλίο στη αρχική του γλώσσα, την Αγγλική, και αναλύοντας προσεκτικά τους όρους που χρησιμοποιήθηκαν, ο ιδρυτής της Κίνησης απευθύνθηκε στους αργόσχολους νέους της εποχής, μιας εποχής που τη μάστιζε η μιζέρια και η ανεργία. Όπως ο ίδιος αναφέρει, απευθύνθηκε στο Street Gang, δηλαδή στη συμμορία του δρόμου. Ονόμασε αυτή τη συμμορία του δρόμου Ενωμοτία (Patrol), της έδωσε οντότητα και ενδιαφέρουσα ενασχόληση, πρωτοποριακή για τα δεδομένα της εποχής. Της φόρεσε στολή, επιβάλλοντας αυτόματα την πειθαρχία και εφάρμοσε ένα συμβολικό πλαίσιο αναγνώρισης της προσπάθειας και της απόκτησης γνώσεων και ικανοτήτων, το σύστημα των διακριτικών σημάτων. Αυτό το έφερε από τη στρατιωτική εκπαίδευση, όπου ο ίδιος, όντας στρατιωτικός, εφάρμοσε παρόμοιο σύστημα στη προσπάθεια υποκίνησης των στρατιωτών του, ένα σύστημα που πέτυχε. Αυτή λοιπόν η καινοτόμος ιδέα και η αποτύπωσή της σε βιβλίο, έδωσε το έναυσμα στα παιδιά και τους νέους της εποχής, πριν από 110 ολόκληρα χρόνια, όχι μόνο στην Αγγλία αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο, να ανακαλύψουν μια νέα μέθοδο ενασχόλησης, ενδιαφέρουσα, γεμάτη περιπέτεια και δράση. Ο Μπέιντεν Πάουελ απλά καινοτόμησε.

Σήμερα βρισκόμαστε ένα ολόκληρο αιώνα συν μια δεκαετία, 110 χρόνια δηλαδή μετά. Είμαστε στην εποχή όπου αναζητούμε να συναντηθούμε για να μιλήσουμε με άλλους ανθρώπους αλλά και για να αγοράσουμε και να πουλήσουμε αγαθά και υπηρεσίες, στα σύννεφα, στο cloud, μέσω ενός μαγικού πληκτρολογίου, που τα παιδιά της συμμορίας του δρόμου του 1907, δεν μπορούσαν καν να φανταστούν. Και όμως ο Προσκοπισμός ως Κίνηση, εξακολουθεί να κεντρίζει και να προσκαλεί και το σημερινό παιδί και το σημερινό νέο, όπως ακριβώς και τότε. Με 57 εκατομμύρια ενεργά μέλη σκορπισμένα σε όλο τον πλανήτη, με περισσότερα από 5,000 παιδιά και νέους στον τόπο μας, η Κίνηση εξακολουθεί να προκαλεί, να προσελκύει και να κεντρίζει το ενδιαφέρον. Γιατί;

Την απάντηση, ή καλύτερα μέρος της απάντησης, μπορούμε να το βρούμε μέσα στο παγκόσμιο φαινόμενο, του «ελλείμματος παιδείας», ένα φαινόμενο που συναντούμε σε κάθε χώρα, ανεπτυγμένη ή αναπτυσσόμενη, βιομηχανική ή γεωργική, μικρή ή μεγάλη. Για μας τους Έλληνες, η λέξη κλειδί είναι η λέξη «παιδεία», που δίνει ακριβώς το στίγμα του παγκόσμιου προβλήματος. Με τη λέξη «παιδεία» εννοούμε την απασχόληση με το παιδί και κυρίως την παιδαγωγική ενέργεια την οποία καταβάλλει η οικογένεια και η πολιτεία για την ανατροφή, την εκπαίδευση και τη μόρφωσή του. Η λέξη «παιδεία» είναι παράγωγο του αρχαίου ρήματος «παιδεύω» που σημαίνει διδάσκω και εκπαιδεύω. Δυστυχώς το έλλειμμα, παρατηρείται στην ανικανότητα της σύγχρονης πολιτείας και οικογένειας, να προσφέρει την απαιτούμενη απασχόληση και ειδικότερα την παιδαγωγική ενέργεια, μέσω μιας ενδιαφέρουσας συστημικής διαδικασίας, η οποία να προσελκύει το παιδί και το νέο.

Ο Προσκοπισμός είναι ένα μεγάλο σχολείο όπου το παιδί και ο νέος εκτίθενται στη βιωματική μάθηση σε αυτό που η σύγχρονη κοινωνία μέσω της UNESCO και εσχάτως η Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν ονομάσει Μη Τυπική και Άτυπη Μάθηση. Η έκθεση του παιδιού και του νέου στη διαδικασία αυτή, γίνεται μέσα από το Προσκοπικό παιχνίδι, εφαρμόζουμε δηλαδή ως Κίνηση την αρχή της «μάθησης με το παιχνίδι» το περίφημο Learning by Playing. Έχουμε επομένως ως Προσκοπισμός δημιουργήσει το μηχανισμό, το όχημα δηλαδή που μας μεταφέρει στο στόχο, να δημιουργήσουμε ένα τεράστιο σχολείο βιωματικής μάθησης παίζοντας. Με αυτό τον τρόπο τα παιδιά συμμετέχουν στο Προσκοπικό πρόγραμμα, έρχονται δηλαδή σε ένα μεγάλο βιωματικό σχολείο ή εργαστήρι εθελοντικά, γιατί βρίσκουν το περιβάλλον που προκαλεί το ενδιαφέρον και κεντρίζει τις ανθρώπινες αισθήσεις τους.

Ποιός είναι ο ρόλος αυτού του μεγάλου βιωματικού σχολείου στη σύγχρονη κοινωνία; Αυτό καθορίζεται από το ρόλο που αναλαμβάνει ο Προσκοπισμός μέσα από την αποστολή της Κίνησης όπως η ίδια η Κίνηση την έχει αναγνωρίσει και διατυπώσει. «Να βοηθήσει τα παιδιά και τους νέους, να αναπτύξουν στο μέγιστο δυνατό βαθμό τις φυσικές, πνευματικές, νοητικές και κοινωνικές τους ικανότητες, ως υπεύθυνοι πολίτες, μέλη της τοπικής, εθνικής και διεθνούς κοινωνίας». Η έννοια «υπεύθυνοι πολίτες» είναι ένας από τους βασικούς πυλώνες πάνω στους οποίους στηρίζεται ο Προσκοπισμός. Η έννοια αυτή, ορίζει μέσα από το Προσκοπικό παιχνίδι υπεύθυνο, τον πολίτη εκείνο, που πρώτιστα σέβεται τον εαυτό του και αποτελεί ταυτόχρονα μέλος του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου. Γιατί απλά αν το άτομο δεν σέβεται πρώτιστα τον εαυτό του, δύσκολα μπορεί να αποτελέσει ένα υγειές κομμάτι του κοινωνικού συνόλου. Η έννοια του κοινωνικού συνόλου, όπως προσεγγίζεται από την Προσκοπική Κίνηση, εκτείνεται από την ανάμιξη του ατόμου στα κοινά της τοπικής του κοινωνίας, επεκτείνεται στο εθνικό σύνολο και καταλήγει στην παγκόσμια κοινωνία των ανθρώπων.

Τα θεμέλια όμως του Προσκοπισμού, αποτελούν οι βασικές του αξίες οι οποίες έχουν ως πυρήνα τους την Υπόσχεση και το Νόμο του Προσκόπου. Η Υπόσχεση που δίνει ένα παιδί ή ένας έφηβος, επαναλαμβάνω, η υπόσχεση και όχι ο όρκος, γιατί ο όρκος είναι απαράβατος και δεν μπορεί κανείς να ζητήσει από ένα παιδί ή ένα έφηβο να ορκιστεί, η Υπόσχεση λοιπόν του Προσκόπου, αποτελείται από τρία βασικά συστατικά:

Το καθήκον στο Θεό και την Πατρίδα,
Το καθήκον προς το συνάνθρωπο και
Το καθήκον προς τον ίδιο τον εαυτό του.

Ο Θεός, η θρησκεία μας, για μας ειδικά τους Ορθόδοξους η Ορθοδοξία, αποτελούν και περικλείουν όλο τον πλούτο της πνευματικότητας που αναζητά το άτομο. Η πατρίδα, και το καθήκον προς αυτήν, αποτελεί επίσης ύψιστο αγαθό, την έννοια του οποίου ερμηνεύουμε αρχίζοντας από το πατρικό μας σπίτι, πηγαίνοντας στη γειτονιά, την πόλη, τη χώρα μας, φτάνοντας μέχρι το ευρύτερο Ευρωπαϊκό σύνορο, επεκτείνοντάς το ακόμα παραπέρα μέχρι που αυτό να περιλάβει ολόκληρο τον πλανήτη.

Το καθήκον προς το συνάνθρωπο, αποτελούσε και αποτελεί ένα από τα διαχρονικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον Πρόσκοπο. Δεν είναι λίγοι αυτοί που ταυτίζουν τον Πρόσκοπο με το παιδί που είναι πρόθυμο πάντα να προσφέρει βοήθεια στο συνάνθρωπο. Είναι ένα στοιχείο που η σημερινή, σύγχρονη κοινωνία έχει απόλυτη ανάγκη και που διαχρονικά ο Πρόσκοπος αποτέλεσε και αποτελεί ακόμα, το πρόσωπο που ενσάρκωσε και ενσαρκώνει, που προσωποποιεί, αυτό το προτέρημα.

Το καθήκον προς τον ίδιο τον εαυτό, αποτελεί μια μεγάλη απάντηση στα ελλείμματα της σύγχρονης κοινωνίας. Αυτό το καθήκον, την προσωπική δέσμευση που αναλαμβάνει ο κάθε Πρόσκοπος ως κώδικα συμπεριφοράς και στάση απέναντι στη ζωή, εκφράζεται μέσα από το Νόμο των Προσκόπων. Τη σημερινή εποχή όπου στην οικονομία και στην επιχειρηματική δραστηριότητα απουσιάζει η ηθική, αυτό που ονομάζουμε επιχειρηματική ηθική, μια εποχή όπου καθημερινά βλέπουμε τα στελέχη των μεγάλων επιχειρήσεων να παρελαύνουν ενώπιον των δικαστηρίων με πολλά από αυτά να καταλήγουν στη φυλακή, έχουμε ανάγκη από νέους επιχειρηματίες με ήθος και αξιοπρέπεια. Τη σημερινή εποχή, που βλέπουμε πολιτειακούς θεματοφύλακες να παραβιάζουν τους νόμους και πολιτειακούς άρχοντες να καταχρώνται την εξουσία τους, να εμπλέκονται σε σκάνδαλα διαπλοκής για την απόκτηση προσωπικού οικονομικού οφέλους και ομοίως να παρελαύνουν ενώπιον των δικαστηρίων, ναι έχουμε ανάγκη από νέους πολιτειακούς θεματοφύλακες και άρχοντες με ήθος και αρχές.

Αυτό το ήθος και οι αρχές χρειάζονται χρόνο για να καλλιεργηθούν στη προσωπικότητα του ατόμου. Αποκτώνται μέσα από τη βιωματική μάθηση, στα χρόνια που ο άνθρωπος διαμορφώνει το χαρακτήρα του, στα εύπλαστα χρόνια της παιδικής ζωής και της εφηβείας. Ο Νόμος των Προσκόπων, ο κώδικας συμπεριφοράς που Υπόσχεται να τηρεί ο Πρόσκοπος, δεν αποτελεί τίποτε άλλο παρά την απάντηση στη δημιουργία αυτού που σήμερα, ίσως όσο ποτέ προηγουμένως, έχει απόλυτη ανάγκη η κοινωνία μας. Τη δημιουργία των αυριανών ηθικών πολιτειακών θεματοφυλάκων και αρχόντων, των αυριανών επιχειρηματιών, που θα βασίσουν το δικό τους επιχειρείν σε ηθικές αξίες. Παίρνοντας ως παράδειγμα, μόνο τα δύο τελευταία άρθρα από το Νόμο των Προσκόπων, διαβάζουμε:

Άρθρο 9:
Ο Πρόσκοπος είναι οικονόμος, εργατικός, αναγνωρίζει και εκτιμά την εργασία των άλλων και προσπαθεί να αναδειχθεί με την ικανότητά του και μόνο με αυτήν.

Μήπως εδώ φωτογραφίζονται κάποια από τα πιο σοβαρά ελλείμματα της σύγχρονης κυπριακής και όχι μόνο, κοινωνίας;

Η έλλειψη οικονομικής περισυλλογής και η αλόγιστη σπατάλη σε περιττά πολλές φορές υλικά αγαθά, με τεράστια υπερβολή δεν μας οδήγησαν πριν από πέντε χρόνια στην οικονομική κατάρρευση;

Η αναγνώριση και η εκτίμηση στην εργασία των άλλων πως εκφράζονται; Πως ο σημερινός εργοδότης ή επιχειρηματίας σέβεται και εκτιμά την εργασία του προσωπικού του και πως την ανταμοίβει; Πως καταφεύγει στην εργοδότηση χαμηλού κόστους και ποιότητας αλλοδαπού εργατικού δυναμικού, περιφρονώντας τις δυνατότητες και ικανότητες που προσφέρει η εγχώρια αγορά εργασίας;

Φυσικά τι μπορούμε να πούμε για το θέμα της προσωπική ανάδειξης του καθενός με την ικανότητά του και μόνο με αυτή; Όλοι γνωρίζουμε τα μεγάλα ελλείμματα στις μεθόδους προσωπικής ανάδειξης που ακολουθούνται στη κοινωνία μας. Ότι και αν προσθέσουμε σε αυτό, απλά θα περιττολογήσουμε.

Άρθρο 10:
Ο Πρόσκοπος είναι γενναίος, υψηλόφρονας, έχει αυτοπεποίθηση, είναι αποφασιστικός και αναλαμβάνει την ευθύνη των πράξεών του.

Εδώ οπωσδήποτε στεκόμαστε στο τελευταίο κομμάτι του άρθρου, αυτό που αναφέρει ότι ο Πρόσκοπος αναλαμβάνει την ευθύνη των πράξεών του. Ένα ακόμη έλλειμμα της σύγχρονης κοινωνίας, το κρυφτούλι που πολλοί παίζουν στην ανωνυμία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ή στην ανωνυμία του όχλου των γηπέδων και το σοβαρό απότοκό του, τον χουλικανισμό. Αλήθεια πόσους πολιτειακούς άρχοντες έχουμε δει στον τόπο μας να αναλαμβάνουν ευθύνες και να κάνουν το απλούστατο, να παραιτούνται της θέσης τους;

Ο Προσκοπικός Νόμος καλεί το παιδί και το νέο, πέρα από του να είναι γενναίος, να αναλαμβάνει με παρρησία την ευθύνη των πράξεών του, να ενεργεί με αποφασιστικότητα και γενναιότητα.

Ίσως θα μπορούσαμε για ώρες να μιλούμε και να αναλύουμε ένα προς ένα τα άρθρα του Νόμου των Προσκόπων. Αυτά τα απλά παραδείγματα χρησιμοποιούνται για προβληματισμό αλλά και για να καταδείξουν πόσο σύγχρονος μπορεί να είναι ο Νόμος των Προσκόπων, ο κώδικας ηθικής με τον οποίο καλείται να μεγαλώσει το παιδί και ο νέος μέσα στις τάξεις της Κίνησης. Ταυτόχρονα δε πόσο σύγχρονος μπορεί να είναι ο Προσκοπισμός σήμερα.
Οι σύγχρονες επιχειρήσεις στηρίζονται πάνω σε δυνατές εταιρικές μονάδες οι οποίες έχουν ανάγκη τον δυναμικό, τον αποφασιστικό, τον υπεύθυνο και πάνω απ’ όλα τον έντιμο και ηθικό ηγέτη. Αυτόν που οι φημισμένες πανεπιστημιακές σχολές ονομάζουν ιδεώδη μάνατζερ.

Η σύγχρονη πολιτεία έχει ανάγκη να στηριχθεί σε έντιμους και ηθικούς πολιτειακούς θεματοφύλακες και πολιτικούς ηγέτες με αποφασιστικότητα, υψηλορφοσύνη, ανιδιοτέλεια, που να είναι σε θέση να αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους.

Αυτοί οι επιχειρηματικοί και πολιτειακοί ηγέτες του αύριο, είναι τα σημερινά παιδιά και οι νέοι που βρίσκονται ανάμεσά μας. Αυτούς τους ανθρώπους είναι που οραματίζεται η κοινωνία μας να έχει ως αυριανούς ηγέτες της. Αυτό είναι συνάμα όχι μόνο το όραμα, αλλά και ο σκοπός ύπαρξης της Κίνησής μας. Του Προσκοπισμού. Όπως τον θέλουμε, όπως τον οραματιζόμαστε για να δημιουργήσουμε ένα καλύτερο κόσμο.

Κλείνοντας να μου επιτρέψετε να εκφράσω εκ μέρους του Σώματος Προσκόπων Κύπρου ένα πολύ μεγάλο ευχαριστώ στην Ιερά Μητρόπολη Λεμεσού και στην Εκκλησία της Κύπρου για την πνευματική καθοδήγηση και την έμπρακτη υποστήριξή της στην Κίνηση.

Ένα μεγάλο ευχαριστώ απευθύνω και στις αρχές της τοπικής αυτοδιοίκησης της πόλης και επαρχίας Λεμεσού, στους έντιμους δημάρχους και προέδρους των κοινοτικών συμβουλίων όπου εδρεύουν Προσκοπικά Συστήματα για τη στήριξη που μας παρέχουν. Ευχαριστίες εκφράζουμε και στην Επαρχιακή Διοίκηση Λεμεσού, στο Πολεμικό Ναυτικό, στη Διοίκηση της Ταξιαρχίας Υποστήριξης, στην Αστυνομία, την Πυροσβεστική και την Πολιτική Άμυνα της Επαρχίας Λεμεσού για τη διαχρονική συνεργασία μας, τις διευκολύνσεις και την υποστήριξή τους.

Ένα πολύ μεγάλο ευχαριστώ οφείλουμε στη Cytanet που διαχρονικά μας στηρίζει ως στρατηγικός συνεργάτης αλλά και στα Ελληνικά Πετρέλαια Κύπρου, την ΕΚΟ που πραγματικά πιστεύει σε αυτό που κάνουμε και τα τελευταία δύο χρόνια μας στηρίζει με σημαντικές χρηματοδοτήσεις, μέσα από ένα πρόγραμμα εταιρικής κοινωνικής ευθύνης με ποιότητα και σεβασμό.

Τέλος ευχαριστώ όλους που με την ευγενική εδώ παρουσία σας μας τιμάτε απόψε.